გენდერის ნიშნით ძალადობა და უთანასწორობა თავს იჩენს ისეთ საკითხებშიც კი, როგორიცაა ადიქცია (დამოკიდებულება) და მისი მკურნალობა. რამდენიმე კვლევა ადასტურებს, რომ ადიქციის სამკურნალო პროგრამები უმეტესად დამოკიდებულ კაცებსა და მათ საჭიროებებზეა მორგებული, ქალთა სპეციფიკური საჭიროებები კი უგულებელყოფილია.

ადიქციის მკურნალობა

ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების მკურნალობის ყველაზე ტრადიციული ფორმა ინტერვენციაა, რომელიც მიზნად ისახავს სიფხიზლისა და სტაბილურობის შენარჩუნებას, ასევე ნივთიერებათა მოხმარების მწვავე ეფექტების შემსუბუქებას.

ბოლო წლებში აღნიშნულ სფეროში გენდერული დისბალანსი მეტად ცხადი გახდა და უფრო მეტად აპელირებენ იმაზე, რომ ნარკოტიკების მოხმარება განსხვავებულ ეფექტებს იწვევს სხვადასხვა ბიოლოგიური სქესის ადამიანის ჯანმრთელობაზე და ადიქციის მკურნალობაც და საზოგადოებაში არსებული სტიგმაც გენდერულად განსხვავებულია.

მაგალითად, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების შესწავლა ანდროცენტრულია (კაცებზეა ფოკუსირებული) და ქალებს მხედველობაში მხოლოდ მაშინ იღებს, როდესაც ნარკოტიკების მოხმარება სექსზე ან რეპროდუქციაზე ახდენს გავლენას. გარდა ამისა, ინტერვენციისა და მკურნალობის გენდერულად შესაფერისი მოდელების არარსებობის გამო ქალებს უჭირთ მათთვის შესაფერისი და მათზე მორგებული მკურნალობის მოდელის მიღება. გენდერზე დაფუძნებული ძალადობის სტრუქტურულ ბუნებაზე, რომელიც ქალებს კაცებზე სუბორდინირებულად ეპყრობა, 2011 წელს ევროპის საბჭო კონვენციით გამოეხმაურა.

ნარკოდამოკიდებულების შედეგად ქალებს ჯანმრთელობისსპეციფიკურ  გამოწვევებთან უწებთ გამკლავება, იქნება ეს ფეხმძიმობის გართულება, რეპროდუქციული დარღვევები, ღვიძლის თუ გულ-სისხლძარღვთა პრობლემები. ხშირად ინტერვენციასა და მკურნალობის კურსში მსგავსი გენდერულად სპეციფიკური საკითხები გათვალისწინებული არ არის.

ოჯახში ძალადობა დამოკიდებულ ქალებზე

ესპანეთში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, პარტნიორის მიერ ძალადობის მწვავე გამოცდილებასთან გასამკლავებლად ყოველი მეოთხე ქალი ნარკოტიკებს მოიხმარდა. აღნიშნული ცხადყოფს, რომ ნარკოტიკების მოხმარება, როგორც გამკლავების მექანიზმი, ოჯახში ძალადობითაც შეიძლება იყოს წახალისებული. აშშ-ში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, პარტნიორის მიერ ადამიანზე ძალადობა 6-ჯერ ზრდის მსხვერპლის მიერ კოკაინის მოხმარების შანსს. კიდევ ერთი კვლევის მიხედვით, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი ქალი 15-ჯერ უფრო მოსალოდნელია, რომ დამოკიდებული გახდეს ალკოჰოლზე, ხოლო 9-ჯერ უფრო მოსალოდნელია, რომ დამოკიდებული გახდეს ნარკოტიკებზე.

ევროპის საბჭოს 2022 წლის კვლევის მიხედვით, ნარკოდამოკიდებული ქალები და ტრანსგენდერი ადამიანები მეტად განიცდიან ძალადობას, ვიდრე ნარკოდამოკიდებული კაცები. კანადაში ჩატარებული სტატისტიკის მიხედვით, ნარკოდამოკიდებული ქალები მეტად მოწყვლადები არიან ძალადობის მიმართ. მრავალ მიზეზთა შორისაა ქიმიური ნივთიერების მოხმარების ზეგავლენა, ინტენსიური ვიქტიმიზაცია, მწვავე ემოციური მდგომარეობა, სტრესთან გამკლავების უუნარობა და დაბალი თვითშეფასება. ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, ამერიკელი ნარკოდამოკიდებული ქალების ნაწილი ამტკიცებდა, რომ ისინი თავიანთი პარტნიორის მხრიდან ძალადობის მსხვერპლი იყვნენ, როგორც ნარკოტიკების მოხმარების პერიოდში, ისე თავის დანებების შემდეგ. 1995 წლის კვლევის მიხედვით, სამკურნალო დაწესებულებაში მყოფი ნარკოდამოკიდებული ქალების 90%-ზე ფიზიკურად ძალადობდნენ, 95%-ს კი აუპატიურებდნენ.

ოჯახში ძალადობა ნარკოდამოკიდებულის მიერ 

დამოკიდებულება, იქნება ეს ნარკოტიკების მოხმარება თუ სხვა ადიქციური ქცევები (მაგალითად, აზარტული თამაშები), უარყოფითად ზემოქმედებს ოჯახების კეთილდღეობაზე. დამოკიდებული ადამიანის ემოციური სიმძიმე და სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულების უუნარობა ურთიერთობებს ამწვავებს, ოჯახებში ფინანსური პრობლემები ​​იჩენს თავს და იზრდება ჯანმრთელობის ხარჯებიც. ადიქციის თანმდევი პრობლემები როგორც თავად დამოკიდებულ ადამიანზე, ისე მის ოჯახის წევრებზე განსაკუთრებით მწვავდება ეკონომიკურად ხელმოკლე ოჯახებში. გარდა ამისა, ნარკოტიკების მოხმარებისას შეიძლება ადამიანს სქესობრივი გზით ან სისხლით გადამდები დაავადებები შეხვდეს, რითაც ის საკუთარ სექსუალურ პარტნიორსაც აგდებს საფრთხეში. გარდა ამისა, ხშირად დამოკიდებული ადამიანების ფსიქოლოგიური მდგომარეობა მათ ოჯახში ძალადობისკენ უბიძგებს. ადიქცია და ნარკოტიკების მოხმარება ადამიანს ხშირად საკუთარ ქცევებზე კონტროლს აკარგვინებს. ნივთიერების მოხმარებისას ტვინში ქიმიური ცვლილებები მიმდინარეობს, რაც ირაციონალურ, უკონტროლო და ზოგჯერ ძალადობრივ ქცევებს იწვევს. ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, ოჯახში ძალადობის დაახლოებით 80% ნივთიერებაზე დამოკიდებულებას უკავშირდება. 

ადიქციის მსხვერპლი ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება გახდეს, თუმცა ოჯახში დამოკიდებული კაცის არსებობის შემთხვევაში ოჯახური ტვირთის ტარება ხშირად ქალებს უწევთ. აღნიშნული პრობლემა განსაკუთრებით მწვავეა განვითარებად ქვეყნებში, რომლებშიც ცხოვრების ხარისხი მკვეთრად დაბალია და ადამიანებს, განსაკუთრებით ქალებს, მრავალ სოციო-ეკონომიკურ გამოწვევასთან უწევთ გამკლავება.

სტიგმა ადიქციის ირგვლივ

საზოგადოებაში არსებული სოციალურად კონსტრუირებული გენდერული როლები ნარკოდამოკიდებულ ქალებს გარკვეული სტიგმის ქვეშ აქცევს. საზოგადოება ქალებს ხედავს როგორც მზრუნველს, მომვლელს და საქმიანს, დედას და დიასახლისს, ნარკოდამოკიდებულება კი მათი ტრადიციული გენდერული როლიდან გადახვევად აღიქმება. შესაბამისად, საზოგადოების, ახლობლებისა და ოჯახის მიერ კრიტიკისგან თავის არიდების მიზნით ნარკოდამოკიდებული ქალები ხმამაღლა არ საუბრობენ თავიანთ პრობლემაზე და გაკიცხვის შიშით მკურნალობაზეც უარს ამბობენ.

კვლევის მიხედვით, ნარკომანი ქალები ბევრად უფრო მძიმე და ღრმა სოციალური სტიგმის ქვეშ ექცევიან, ვიდრე კაცები. აღნიშნული სტიგმა განსაკუთრებით ძლიერია განვითარებად ქვეყნებში. ტანზანიაში გამოკითხული ნარკოდამოკიდებული ქალების თქმით, მეტადონით ჩანაცვლებით თერაპიაში მონაწილეობისთვის მათთვის მთავარი გამოწვევა საზოგადოებაში არსებული დისკრიმინაციული დამოკიდებულება იყო.

გარდა საზოგადოებრივი სტიგმისა, ნარკოდამოკიდებული ქალები ხშირად თვითცენზურასაც ეწევიან, როდესაც თავიანთი ქმედებების გამო თვითშეფასება უვარდებათ და განსაკუთრებულ დანაშაულის გრძნობას და სირცხვილს განიცდიან.

ადიქცია და სექს-სამუშაო

ადიქციისადმი განსაკუთრებით მოწყვლადი ქალი სექს-მუშაკები არიან. ნარკოდამოკიდებულება მათ აიძულებთ, განაგრძონ მუშაობა, რათა შეძლონ ნარკოტიკების შეძენა. მსგავსი მუშაობა-ნარკომოხმარების ციკლი კი უარყოფითად ზემოქმედებს მათ ფიზიკურ თუ მენტალურ კეთილდღეობაზე. გარდა ამისა, ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნისას მათ საკუთარი თავის დაცვა უჭირთ.

უკანონო ნარკოტიკის მოხმარება-გაყიდვასთან ბრძოლა აღნიშნულ გამოწვევას შეამსუბუქებს, თუმცა ნარკოდამოკიდებული სექს-მუშაკი ქალების პრობლემები კომპლექსურია. ხშირად ისინი პოსტ-ტრავმულ სტრესული აშლილობას განიცდიან ძალადობის ან სხვა ტრავმული გამოცდილების გამო, ნარკოტიკები კი მათთვის სტრესთან გამკლავების მექანიზმია.

ნარკოდამოკიდებულ ქალ სექს-მუშაკებს ადიქციის სამკურნალო სერვისების მიღებაც უჭირთ, რადგან ორმაგ სტიგმას აწყდებიან თავიანთი საქმიანობის გამო. ამასთან, მკურნალობისას ისინი ერიდებიან თავიანთ საქმიანობაზე საუბარს და სტიგმისა და ნაკლები გახსნილობის გამო სათანადოდ ვერ სარგებლობენ მკურნალობით მიღებული შედეგებით.

ნარკოდამოკიდებული ქალების მკურნალობას კომპლექსური მიდგომა სჭირდება, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს სოციალურ, კულტურულ და ბიოლოგიურ ფაქტორებს, რომელსაც ნარკოდამოკიდებული ქალები აწყდებიან.