თამთა თოდაძე — ჩემი პორტრეტი

გეტყოდით, თავი სასამართლოს დარბაზში წარმოიდგინეთ, ყურადღებით მოისმინეთ ყველა პასუხი, აწონ-დაწონეთ და განაჩენიც თავად გამოიტანეთ-მეთქი, მაგრამ ამას არ ვიზამ. ეს არ იქნება სასამართლო დარბაზი და არც იმ მნიშვნელოვან წესს დავიცავ, რომელსაც ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე პირველივე დღეს ასწავლიან სტუდენტებს: აუცილებლად მოუსმინეთ ყველა მხარეს, გააჟღერეთ ყველას პოზიცია, რომ მკითხველმა თავად შეძლოს სიმართლის დადგენა. აქ თქვენ ვერ მოისმენთ ბრალდებულის პოზიციას, არ შევეცდები ამბავი მისი გადმოსახედიდანაც დაგანახოთ, რადგან ჩვენს პატრიარქალურ გარემოში საკმარისად ვუყურებთ მოვლენებს იმ გადმოსახედიდან, რომლიდანაც ქალები არ ჩანან, მათი ხმა არ ისმის, მათი სიმართლე კი მხოლოდ იმიტომ დგება ეჭვქვეშ, რომ კაცისას არ ემთხვევა.

მედალს ორი მხარე აქვსო, ხშირად გვეუბნებიან და ნამდვილად ასეა, მაგრამ სექსუალური ძალადობა მედალი არ არის, ის დანაშაულია, რომელიც ახსნასა და გამართლებას არ ექვემდებარება. და მაინც, დღემდე ვერ შევთანხმდით იმ მარტივ ჭეშმარიტებაზე, რომ დამნაშავე მოძალადეა და არა — მსხვერპლი. როგორც არასდროს, ისე ვეძებთ მედლის იმ მეორე მხარეს, რომელიც მოძალადის საქციელს ახსნის, მას გასაგებს გახდის. ვეძებთ მსხვერპლის მიერ დაშვებულ შეცდომას, ვეძებთ პრობლემას მის ხასიათში, ჩაცმულობაში, სიტყვა-პასუხში. ვაკეთებთ ყველაფერს იმისათვის, რომ ქალებმა ამ თემაზე საჯაროდ ვერ ისაუბრონ.

რესპონდენტს ერთი თვე მაინც ვეძებდი. ბევრ ქალს მივწერე: უცხოებს, მეგობრებს, მეგობრის ნაცნობებს, რომლებსაც, ზუსტად ვიცოდი, რომ ჩვენთვის რაღაც ჰქონდათ სათქმელი. პირველივე უარის შემდეგ მადლობას ვუხდიდი და ვეუბნებოდი, რომ მესმოდა მათი. ასეც არის. მე მესმის ყველა იმ ქალის, ახალგაზრდა გოგოსი, რომლებსაც არ სურთ თავიანთ ამბავზე საჯაროდ საუბარი, არ აქვთ ამის ძალა, ენერგია. არ არიან მზად, მათ მიმართ უსამართლოდ ნასროლი ტალახების აცილებაში გაატარონ დღეები, კვირები ან თვეები. მეგობარს ვუთხარი, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლ ქალს ვერ ვპოულობ-მეთქი, გაეღიმა, რა კარგი ქვეყანა ვყოფილვართო. არა, კარგი ქვეყანა არ ვართ. საქმე ისაა, რომ მას სათქმელი არასწორი ფორმულირებით ვუთხარი. პოვნით უამრავი ქალი ვიპოვე, ვისაც მსგავსი გამოცდილება ჰქონია, მე, უბრალოდ, რესპონდენტს ვერ ვპოულობდი — ქალს, ვინც ამაზე საუბარს შეძლებდა. სექსუალური ძალადობა (მათ შორის გაუპატიურება) ისეა წარმოჩენილი, თითქოს ის გამონაკლისი, იშვიათი ფენომენი იყოს, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე ქალს „ემართება“. თითქოს რამდენიმე მსხვერპლი და რამდენიმე მოძალადეა და ამით მთავრდება ყველაფერი. რეალობა სულ სხვანაირია. სექსუალური ძალადობა ღრმად არის ფესვგადგმული ჩვენს საზოგადოებაში, ის ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილია, თითქმის რუტინად ქცეული, და მას ყველგან ვაწყდებით. თუ ახლა გაგეფიქრათ, რა უცნაურია, მე არცერთ მოძალადეს არ ვიცნობო, მთელი პასუხისმგებლობით გეუბნებით, რომ თქვენ მას იცნობთ და ამის შესახებ მხოლოდ იმიტომ არ იცით, რომ მსხვერპლი დუმს... და დუმს გასაგები მიზეზების გამო.

ბავშვობაში, როცა გმირებზე ვუყურებდი ფილმებს, ვფიქრობდი, რომ გმირობა თანდაყოლილი „თვისება“ იყო და ეს ადამიანები კონკრეტული მისიის შესასრულებლად იბადებოდნენ. გავიზარდე და ამ ამბავს სხვანაირად შევხედე. საკუთარი თავი დავარწმუნე, რომ გმირობა არჩევანი იყო. ახლა თუ მკითხავთ, არ ვიცი, რომელია სწორი ვერსია. შესაბამისად, არც ის ვიცი, თამთა თოდაძე ბუნებრივად არის ასეთი მამაცი და მებრძოლი ადამიანი თუ თავად აირჩია, ასეთი ყოფილიყო, მაგრამ შედეგი ერთია: ის არის ერთ-ერთი პირველი ქალი, რომელმაც წლების წინ საჯაროდ ისაუბრა თავის გამოცდილებაზე და ღიად დაუპირისპირდა პრივილეგირებულ კაცს, რომელსაც მთელი სისტემა იცავდა. თამთამ გაუცნობიერებლად დაიწყო ბრძოლა საკუთარი უფლებების დასაცავად და გაცნობიერებულად გააგრძელა ის უკვე სხვებისთვის მაგალითის მისაცემად.

როცა თამთას ინტერვიუს დღეს შევხვდი, ისეთი გაღიმებული და ლაღი მოვიდა, მომეჩვენა, რომ ემოციურად ყველაფერი დავიწყებული ჰქონდა, რაც ლოგიკური ჩანდა, რადგან საკმაოდ დიდი დრო გავიდა. თუმცა, ინტერვიუს პროცესში მივხვდი, რომ ის უბრალოდ იმ ადამიანების რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებსაც თავიანთი ტკივილისა და ემოციების სხვისთვის თავს მოხვევა არ უყვართ. საუბრის დროს არაერთხელ აღნიშნა, რომ საკმარისი ცრემლი დაანახა საზოგადოებას და აღარ უნდა ამის გაკეთება. იმასაც ბევრჯერ გაუსვა ხაზი, რომ ზოგჯერ მაშინაც იღიმის, როცა არ ეღიმება... და მაინც, იყო რამდენიმე ეპიზოდი, როცა თამთამ თავს უფლება მისცა, უცხო ადამიანის წინაშე ბოლომდე გულწრფელი ყოფილიყო, არ გაეღიმა, როცა ამის სურვილი არ ჰქონდა, და არც აწყლიანებული თვალების დასამალად გასულიყო „ხელის დასაბანად“. მაშინ გავაცნობიერე, რომ მსგავსი ტკივილი დროსთან ერთად უკვალოდ კი არ ქრება, არამედ გამოცდილებად ტრანსფორმირდება, რომელიც, დიდი ძალისხმევის შემთხვევაში, შეიძლება საკუთარ სიძლიერედ აქციო. თამთა სწორედ ასე მოიქცა.

— ვინ არის თამთა, როგორია ის დღეს?

თამთას ტკივილი მაშინ დავინახე, როცა მას უშუალოდ ამბის მოყოლა ვთხოვე. ბევრი ვიფიქრე, საერთოდ დამესვა თუ არა მისთვის ეს შეკითხვა, მეთხოვა თუ არა, კიდევ ერთხელ გაეხსენებინა ყველაფერი. ვკითხე. ვკითხე იმიტომ, რომ კიდევ ერთხელ ეჩვენებინა გზა იმ ქალებისთვის, რომლებიც მას უსმენენ.

სექსუალურ ძალადობაზე ღიად საუბარი ახლახან დავიწყეთ, ამიტომ ხშირად არ ვიცით, რა ქმედება შეიძლება იდენტიფიცირდეს ძალადობად. ამას განაპირობებს ჩვენს კულტურაში ფესვგადგმული მანკიერი დამოკიდებულებები, რომლებიც არ აღიარებს ადამიანის პირად სივრცეს. ასე ვიზრდებით. უცხო ადამიანი ბავშვთან მიდის და ლოყაზე ხელს უსვამს ან კოცნის იმის გამოსახატად, რომ საყვარელი ბავშვია, და აზრადაც არ მოსდის, რომ ამით მის პირად საზღვრებს, მის სურვილს უგულებელყოფს. ჩვენთვის არ უსწავლებიათ, რომ არავის აქვს უფლება, შეგვეხოს ჩვენი ნების საწინააღმდეგოდ. არ გავზრდილვართ გარემოში, რომელშიც  სექსუალური ხასიათის ქმედების დროს ორივე მხარის თანხმობის მნიშვნელობაზე დაგველაპარაკებოდნენ. ახლა კი, უკვე გაზრდილებს, თავად გვიწევს ამის სწავლა და გააზრება, რაშიც ზუსტად ის ადამიანები გვეხმარებიან, რომლებიც თავიანთ გამოცდილებას გვიზიარებენ.

მხატვრულ ლიტერატურასა თუ ფილმებში ხშირად ვხვდებით „შეშლილი“ ქალის პერსონაჟს, რომელსაც ქმარი ღალატობს ან რომელზეც ძალადობენ. ამით თითქოს ქმრის/პარტნიორის ქმედება გასაგები, ახსნადი ხდება. ფსიქიკური პრობლემების მქონე ქალის შემოყვანა სიუჟეტში ყოველთვის კარგი გამოსავალია რეჟისორებისა თუ მწერლებისთვის, რადგან მაყურებელს/მკითხველს ამბის რეალურობაში ეჭვი არ ეპარება. ასეა, უფრო მარტივად ვიჯერებთ იმას, რომ შეიძლება ქალი არაადეკვატური იყოს, ვიდრე იმას, რომ შეიძლება კაცი იყოს მოძალადე. თუკი ქალის სიმართლე კაცისთვის საფრთხეს წარმოადგენს, ის, უბრალოდ, იტყვის, რომ ის ქალი „გიჟია“, ემოციურია, გაუწონასწორებელია, ყველაფერს იგონებს. სამწუხაროდ, საზოგადოება მარტივად იჯერებს ამ ვერსიას. ასე მოხდა თამთას შემთხვევაშიც. ხან ალკოჰოლზე დამოკიდებულება დააბრალეს, ხან ემოციურობა. ბოლოს შარი იმაზეც კი მოსდეს, რომ ცოტა ხნით ადრე ავარიაში მოყვა და დიდი შანსია, ფსიქიკური პრობლემები ჰქონდეს და სიტუაციას სწორად ვერ აღიქვამდესო.

თამთას საწინააღმდეგოდ კიდევ ერთი გარემოება მოქმედებდა. ის ვერ ჯდებოდა „კარგი მსხვერპლის“ სტანდარტებში, რადგან ბრძოლის ენერგია ჰქონდა, ცოცხალი იყო, ენერგიული, არ ტიროდა, კარგად გამოიყურებოდა. ვირჟინი დეპანტი თავის წიგნში „თეორია კინგ კონგი“ (ყველას გირჩევთ, წაიკითხოთ) წერს: „ჩემი ცოცხლად გადარჩენა, თავისთავად, არის მტკიცებულება, რომელიც ჩემს საწინააღმდეგოდ მოქმედებს...{ }... მოძალადეები ახერხებენ თავის დარწმუნებას, რომ თუ ქალი ძალადობას ცოცხლად გადაურჩა, ესე იგი, ამას იგი მაინცდამაინც არ შეუწუხებია“. მსგავს აბსურდულ დამოკიდებულებას ვხვდებით ნეტფლიქსის სერიალში „დაუჯერებელი რამ“ (Unbelievable, 2019), რომელიც ნამდვილ ამბავზეა დაფუძნებული. თინეიჯერი გოგოს ნათქვამს იმის შესახებ, რომ ის გააუპატიურეს, მხოლოდ იმიტომ აყენებს ეჭვქვეშ მისი ერთ-ერთი მეურვე, რომ მისი ემოციები უცნაურად, არასაკმარისად დრამატულად ეჩვენება. „ყველაფერი არასწორად იყო... როგორც ის იქცეოდა და რეაგირებდა. ის განყენებული იყო... დამიჯერეთ, მე თავად მაქვს ამის გამოცდილება. 20 წლის ასაკში თავად გადავიტანე სექსუალური ძალადობა. ვიცი, ეს რა გრძნობაა, და ამის გათვალისწინებით, როგორც ის იქცეოდა, ეს… არასწორი იყო“, ეუბნება ის დეტექტივს, საქმე კი იქამდე მიდის, რომ ძალადობაგამოვლილ გოგოს სარჩელი გამოაქვს, რადგან ვერ უძლებს გარემოს მხრიდან ზეწოლას და ეჭვი უჩნდება, ეს ყველაფერი თავად ხომ არ მოიგონა, ხომ არ დაესიზმრა.

— ჩვენზე ძალადობენ, შემდეგ კი იმდენს ახერხებენ, ჩვენვე დაგვაეჭვონ, ხომ არ შევცდით, ხომ არ გავაზვიადეთ. როგორი იყო ამ ნაწილში შენი გამოცდილება?

ვუსმენდი თამთას და ვფიქრობდი, როგორი არაჯანსაღი უნდა იყოს გარემო, როგორი უსამართლო უნდა იყოს სისტემა და როგორი ბრმა — საზოგადოება, რომ რაღაც მომენტში შეიძლება დაგაეჭვონ კიდეც, ხომ ნამდვილად იძალადეს შენზე, ხომ ნამდვილად განიცადე ეს ტკივილი. და მაშინ, როცა ამ ყველაფერს გადალახავ, როცა ამხელა ზეწოლას გაუძლებ და მყარად დადგები შენს პოზიციაზე, სასამართლო დარბაზში მისულს, ყველაზე მნიშვნელოვან წუთებში მოსამართლე გეუბნება: ბრალდებული უდანაშაულოა. შეიძლება ძალით გაკოცეს, მაგრამ შენზე არ უძალადიათ. იცი, სისხლი შენს თითებზე საკმარისი არ იყო, შენი სიმართლე დამეჯერებინა. კარგად დაფიქრდი, მგონი, არც გტკენია. მოკლედ, დამნაშავე უდანაშაულოა, იმიტომ, რომ ის პრივილეგირებული კაცია და მას აქვს საკმარისი ძალაუფლება იმისათვის, მაშინაც კი უდანაშაულო იყოს, როცა დანაშაულს ჩადის. სხვა ქალებს კი, რომლებიც ყურადღებით აკვირდებიან პროცესებს, ამ გადაწყვეტილებით მოსამართლე ეუბნება: გაჩუმდით, აზრი არ აქვს ბრძოლას. დაივიწყეთ, რაც მოხდა.

— საზოგადოებაში, სადაც ქალის სიტყვა იმთავითვე ეჭვქვეშ დგება, სადაც მოსამართლე სიმართლის მხარეს არ არის, აქვს ბრძოლას აზრი?

ინტერვიუს ბოლოს ვხვდები, რომ თამთას მთავარი გამარჯვება ბრძოლის დაწყება კი არა, მისი გაგრძელება და საქმის ბოლომდე მიყვანის სურვილია. მან იცის, რომ სტრასბურგის გადაწყვეტილება შეიძლება ოთხ ან ხუთ წელში იყოს და მზად არის, დაელოდოს. ისიც იცის, რომ სანამ პასუხი არ იქნება, თავს მშვიდად ვერ იგრძნობს. მისი ამბავი მთელი ეს წლები აჩრდილივით დაჰყვება, ხელს უშლის პირად ცხოვრებაში, კარიერის შექმნაში. მან იცის, რომ მასზე მომაგრებული იარლიყის მოშორება ძალიან რთულია, მაგრამ ისიც ზუსტად იცის, რომ ადრე თუ გვიან, ამას შეძლებს და საზოგადოებისთვის ის იქნება ქალი, რომელიც სექსუალური ძალადობის მსხვერპლია, მაგრამ გადარჩა. ამ გამოცდილებამ კი იგი ერთ-ერთ იმ ყველაზე ძლიერ ქალად აქცია, რომელმაც თავისი სამართლიანი ბრძოლით პრეცედენტი შექმნა ჩვენს ქვეყანაში და ბევრი მოძალადის შემაკავებელ ორდერად იქცა. ქალი, რომელსაც გაგიჟებით უყვარს ცეკვა, მეგობრები და ცხოვრება… და დილით ერთი ფინჯანი ყავა, რა თქმა უნდა.