ელისო (ტასიკო) გეგენავა — ჩემი პორტრეტი

სოფო, მადონა, სალომე, მაკა, რუსუდანი, თინათინი, ლამზირა, მარიამი, ნონა, ეთერი, ჟანა, დონარა, ეკატერინე, ლეილა, შუშანა, ნატალია, ზიზი, მერი, ნინო, გუნაი, ანა

ეს იმ ქალების მცირე ჩამონათვალია, რომლებიც სისტემამ, ოჯახმა, მეზობლებმა, საზოგადოებამ ვერ დაიცვა. ისინი ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი ქალები არიან, რომელთა ხმა ჩვენამდე ვერ მოვიდა. უფრო სწორად, ვერ მოვიდა საკმარისად მკაფიოდ იმისათვის, რომ დროულად დავხმარებოდით. სამართალდამცავებისთვის მათი სისხლჩაქცევები არასდროს იყო საკმარისი მკაცრი ზომების მისაღებად. სახელმწიფო მათ თავშესაფრების არა მხოლოდ ადგილმდებარეობას, არამედ არსებობასაც უმალავდა, ნებსით თუ უნებლიეთ. ფაქტია, თავშესაფრებში მათი ადგილი ვერ გამოიძებნა. ოჯახის წევრები მათ ეუბნებოდნენ, რომ ურთიერთობა კომპრომისებზე წასვლას გულისხმობდა. არც ეკლესია იშურებდა რჩევებს, თმენა ისწავლეთ, ქალებოო, საკურთხევლიდან უქადაგებდნენ. მეზობლები ჩხუბის დროს არ ერეოდნენ, ოჯახის საქმეში ცხვირს ხომ არ ჩავყოფთ, ქმარს წინ ხომ არ გადავუდგებით, ის მოქნეული ხელი ჩვენ არ მოგვხვდესო. საზოგადოება მათ ეკითხებოდა, რამე ისეთი ხომ არ გითქვამთ, ქმარი რომ გაღიზიანებულიყოო... იქნებ, საკმარისად ვერ შეუთბეთ საჭმელი ან ღმერთი ხომ არ გაგიწყრათ და სექსზე უარი ხომ არ გითქვამთო; შემთხვევით, სახლიდან წამოსვლა ხომ არ გაგიბედავთ და ყოფილი ქმარი ხომ არ აეჭვიანეთო. ბავშვების გამო მაინც ნუ დაანგრევთ ოჯახსო, ამასაც ეუბნებოდნენ.

დღეს ასობით ბავშვი იზრდება დედის გარეშე.

დიანა, შორენა, ოლენა, როზეტა, ანასტასია, თამუნა, ბელა, სოფიკო, მანანა, ნაზი, ლალი, მაია, მირანდა, ეკა, თეონა, თამარი,  საბინა, ხანუმ, მანანა, ელენე, ჟუჟუნა, ნელი, სვეტლანა

2022 წლის სექტემბრის მონაცემებით, ბოლო 8 წლის განმავლობაში საქართველოში 186 ქალი მოკლეს.

„კულტურა არ ქმნის ადამიანებს. ადამიანები ქმნიან კულტურას. და თუკი მართლაც ჩვენი კულტურის ნაწილია, რომ ქალს სრულფასოვან ადამიანად არ მივიჩნევთ, მაშინ კეთილვინებოთ და ეს კულტურა შევცვალოთ“, — გვეუბნება ნიგერიელი მწერალი ჩიმამანდა ნგოზი ადიჩი. ჩვენც არაერთხელ გვიწევს იმის მოსმენა, თუ როგორია ჩვენი ქვეყნის კულტურა, როგორ „უნდა“ იქცეოდეს ქალი ამ კულტურაში, რისი უფლება აქვს ან არ აქვს. საინტერესოა,  როდის და ვის მიერ ჩამოერთვა ქალს სიცოცხლის უფლება. როდის ჩამოერთვა მას უფლება, არ დაემორჩილოს იმ ბრძანებებს, რომლებიც მის სურვილებს ეწინააღმდეგება? როდის და ვის მიერ გადაწყდა, რომ ქალი კაცის საკუთრებაა ან როდის მიეცა ქმარს ცოლზე ძალადობის უფლება? იმიტომ, რომ ჯერ კიდევ ვახტანგ მეექვსის სამართლის წიგნთა კრებულში ვკითხულობთ: „კაცი რომ ცოლს სტანჯვიდეს და უპატიურად ეპყრობოდეს და ურიგოს უშურებდეს, მეფემ ის კაცი დააბას, დატუქსოს, ავად მოეპყრას და კათალიკოზმაც ასე უყოს“. თუკი საუკუნეების წინ მკაფიოდ იყო ნათქვამი, რომ ცოლზე ძალადობის შემთხვევაში ქმარი უნდა დაისაჯოს კანონის თანახმად და ის უნდა დასაჯოს არა მხოლოდ სახელმწიფომ, არამედ ეკლესიამაც, როგორ მოვახერხეთ, რომ 21-ე საუკუნეში ოჯახში ძალადობა არათუ ვერ აღმოიფხვრა, არამედ საზოგადოების დიდი ნაწილი ვერც კი აცნობიერებს, რომ ეს დანაშაულია?!

როცა ოჯახში ძალადობაზე ან ფემიციდზე ვსაუბრობთ, ხშირად გვაკრიტიკებენ, რატომ ამახვილებთ ყურადღებას იმაზე, რომ ქალი მოკლეს, რატომ უსვამთ ხაზს მის სქესსო? იმიტომ, რომ ყოველი ასეთი შემთხვევა, იქნება ეს ფიზიკური, ფსიქოლოგიური ძალადობა თუ მკვლელობა, ნასაზრდოებია კაცის რწმენით, რომ მსხვერპლი მისი თანასწორი არ არის. ქალზე ძალადობა პირდაპირ კავშირშია იმ გენდერულ სტერეოტიპებთან, რომლებიც კაცს ქალზე უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს, მასზე აღმატებულად წარმოაჩენს. როცა ერთი კაცი ძალადობს ერთ ქალზე, ეს არ არის ერთი ოჯახის ტრაგედია — ეს არის ქვეყნის, საზოგადოების ტრაგედია. ეს აჩვენებს, რომ სისტემა არ მუშაობს. აჩვენებს, რომ ქვეყანა ვერ შედგა და ვერ შედგა საზოგადოება.

რამდენიმე თვის წინ ეკატერინე გაბაშვილის მოთხრობა „რომანი დიდ-ხევაში“ წავიკითხე, რომლის დასასრულმაც ჩემზე ძალიან იმოქმედა. ამბავი ასეთია: მაროს და პავლეს ერთმანეთი შეუყვარდებათ, თუმცა შორეული ნათესაური კავშირის გამო, რჯულის მიხედვით, ერთად ყოფნის უფლება არ აქვთ. მღვდელი ჯვრის დაწერაზე უარს ამბობს. მარო დაორსულდება, ამიტომ სასწრაფოდ მოუძებნიან საქმროს, ერთ ქვრივ კაცს. ქორწილამდე ცოტა ხნით ადრე კი წყაროზე მყოფ მაროს პავლე ხანჯლით კლავს სიტყვებით: „ახლა ჩემი ხარ, ჩემი, შენს თავს ვეღარავინ წამართმევს“. დიდი ხანი მიტრიალებდა თავში შეკითხვა: რატომ არ მოკლა პავლემ მაროს მამა, მღვდელი ან მაროს საქმრო? როგორ მოუვიდა თავში აზრად, რომ სიყვარულის სახელით საყვარელი ქალი მოეკლა? როგორ მოხდა, რომ ამბავში, სადაც მაროს არაფერი დაუშავებია, მსხვერპლი მაინც ის აღმოჩნდა?

იმიტომ, რომ ქალებს მარტივად კლავენ. იმიტომ, რომ ქალებს მარტივად სწირავენ.

ქმრების, ყოფილი ქმრების ან პარტნიორების ეჭვიანობას უამრავი ქალი ემსხვერპლა. მხოლოდ ბოლო წლებში ასობით ქალი მოკლეს ამის ნიადაგზე.

ქალთა მიმართ ძალადობის შესახებ გაეროს პროგრამის მხარდაჭერით შექმნილ დოკუმენტურ ფილმში „ხმა ამოიღეთ!“ ერთ-ერთი რესპონდენტი (ანონიმურად) ჰყვება, თუ როგორი მძიმე იყო მისთვის იმის გააზრება, რომ ადამიანი, რომელიც ყველაზე მეტად უყვარდა, თვალსა და ხელს შუა მონსტრად გადაიქცა. ჩანს, რომ ამ ამბავში ყველაზე მეტად ეს სიყვარული ენანებოდა, არ ეთმობოდა. თუმცა, ბოლოს ჩაილაპარაკებს: „სადაც ძალადობაა, იქ სიყვარული არ არის“.

იმ აზრს, რომ ძალადობა არ შეიძლება სიყვარულის გამოხატულება იყოს, სრულიად იზიარებს ელისო (ტასიკო) გეგენავაც, რომელიც თავის ამბავზე სასაუბროდ ქუთაისიდან თბილისში ჩამოვიდა. როცა დავუკავშირდი, ვნერვიულობდი. არ ვიცოდი, როგორ მეთხოვა ამ თემაზე საუბარი ისე, რომ მისთვის მტკივნეული ემოციები არ გამეხსენებინა. დიდი ტექსტი მივწერე, ალბათ, გამაღიზიანებლად ბევრი ბოდიშით. პასუხმა ერთდროულად გამახარა და გამაკვირვა: დიდი სიამოვნებით დაგთანხმდებით ინტერვიუზე, ნუ ნერვიულობთ, ეგ ამბავი უკვე ჩემი წარსულია და სწორედ მან შემქმნა იმ ტასიკოდ, როგორიც ახლა ვარო. არ ვიცი რამ შექმნა ასეთად, მაგრამ პირველივე წამიდან, როცა კაფეში შემოვიდა, მივხვდი, რომ საქმე ძალიან ძლიერ, მხიარულ და თავდაჯერებულ ქალთან მქონდა, რომელსაც ქუთაისური სილაღე დაჰყვებოდა, რაც განსაკუთრებით შესამჩნევია ხოლმე.

— რთული შეკითხვით დავიწყებ. ვინ ხართ?

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი წამიკითხავს ძალადობის შემთხვევებზე, მაინც დაძაბული ვიყავი, რადგან არ ვიცოდი, როგორ უნდა მესაუბრა უშუალოდ ოჯახში ძალადობის მსხვერპლ ქალთან. არ ვიცოდი, რა შეიძლებოდა მეთქვა და რა არა, რა ემოციას ელოდა ჩემგან: ემპათიას იმის გამო, რაც გადაიტანა, თუ პატივისცემას იმის გამო, რომ იბრძოლა და გადარჩა. იქნებ, ორივეს ან არცერთს. როცა თავისი ამბის მოყოლა და დეტალების გაზიარება დაიწყო, შუა ლაპარაკის დროს მითხრა, ნუ მიყურებ ეგეთი თვალებით, მე ეს ყველაფერი უკვე გავიარე, გავიმარჯვე და დღეს კარგად ვარო. როგორც ჩანს, ჩემს თვალებში იმაზე მეტი თანაგანცდა დაინახა, ვიდრე სჭირდებოდა. უხერხულად ვიგრძენი თავი, მაგრამ ისევ მისმა სილაღემ მიხსნა ამ მდგომარეობიდან. მოკლედ, ბევრი რომ არ მეწვალა, პირდაპირ ვკითხე, როგორ უნდა მელაპარაკა ძალადობის მსხვერპლთან.

როცა ჩემს რესპონდენტს ვუსმენდი და ვხედავდი, თუ რამდენად მარტივად მიყვებოდა მისთვის ყველაზე მტკივნეული გამოცდილების შესახებ, მქონდა განცდა, რომ ჩემ წინ იჯდა ოჯახში ძალადობის გამოცდილების მქონე ქალი და არა — მსხვერპლი. ვუყურებდი მას და ჩემს ერთ-ერთ საყვარელ წიგნზე, თანამედროვე ინგლისური ლიტერატურის გამორჩეულ ტექსტზე „გოგონა, ქალი და სხვა დანარჩენი“ ვფიქრობდი, განსაკუთრებით ერთი ფრაზა მიტრიალებდა თავში: „მსხვერპლი ნაღდად არა ვარ და მსხვერპლივით ნუ მექცევი; დედაჩემმა ისე აღმზარდა, რომ მსხვერპლი არასდროს გავხდები“. ვუყურებდი ჩემ წინ მჯდომ ქალს და ყოველ წამს მქონდა განცდა, რომ მას, უბრალოდ, არ შეეძლო, მსხვერპლი ყოფილიყო. თუმცა, შეეძლო, ჰქონოდა მძიმე გამოცდილება, რადგან მსგავსი რამ ნებისმიერ ჩვენგანს შეიძლება შეემთხვეს.

— მოგვიყვებით თქვენი გამოცდილების შესახებ უფრო დეტალურად?

ცემის მიზეზს სპეციალურად არ ვეკითხები, რადგან ამას არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს. არ ვეძიები არც მოძალადის ფსიქოლოგიურ პროტოტიპს, იმიტომ, რომ არც ამას აქვს მნიშვნელობა. როცა არსებულ მდგომარეობაზე ფართო ჭრილში ვმსჯელობთ, ყოველთვის აღვნიშნავთ, რომ მოძალადეებს, თავის მხრივ, აქვთ მძიმე ტრავმული გამოცდილება. კაცები იზრდებიან საშინელ საზოგადოებრივ წნეხში, სადაც მათ ემოციების გამომჟღავნებას უშლიან, ამის გამო დასცინიან. ბევრი მოძალადე თავად იზრდება ძალადობრივ გარემოში, მაგრამ ამაზე ძალადობის მსხვერპლმა არ უნდა იფიქროს. მოძალადე ქმრებისა თუ პარტნიორების წარსულზე ქალები არ არიან პასუხისმგებელნი. ჩვენი მოვალეობა არ არის მათი გამოსწორება და მათში ადამიანის გაღვიძება. ეს უფრო ფსიქოლოგების საქმეა. ქვეყანაში არსებულ არასწორ მიდგომებზე, აგრესიულ პატრიარქალურ მენტალიტეტსა და მიზეზებზე, თუ რა აქცევს მოძალადეს მოძალადედ, უნდა იფიქროს და იზრუნოს სახელმწიფომ, არასამთავრობო ორგანიზაციებმაც, მაგრამ არა — ძალადობის მსხვერპლებმა. ძალადობა არ მართლდება. ოჯახში ძალადობა დანაშაულია.

როცა მის ამბავს მიყვებოდა, ნეტფლიქსის სერიალი „მოსამსახურე“ (Maid, 2021) და მისი მთავარი პერსონაჟი ალექსი მახსენდებოდა. ეს არის ისტორია ოჯახში ძალადობის მსხვერპლ მარტოხელა დედაზე, რომელსაც ამერიკის შეერთებული შტატების ურთულეს ბიუროკრატიასთან უწევს გამკლავება იმისათვის, რომ თავშესაფარი ჰქონდეს და შვილზე ზრუნვა შეძლოს. სერიალში არაჩვეულებრივადაა ნაჩვენები ახალგაზრდა ქალის ემოციური მდგომარეობა, როგორ ეშინია, მერე რცხვენია, თავს იდანაშაულებს, სიმართლეს თვალს არ უსწორებს — მას ჩემზე არ უძალადია, ჩემ ზემოთ კედელს დაარტყა მუშტიო, თავშესაფრის ერთ-ერთ მცხოვრებს ეუბნება, რაზეც ის უპასუხებს: „ეს ფსიქოლოგიური ძალადობაა. კბენამდე ჯერ იყეფებიან. სანამ სახეში დაგარტყამენ, მანამდე შენთან ახლოს ურტყამენ. შემდეგ ჯერზე ეს შენი სახე იქნებოდა და ეს შენც იცი“.  კი, მან ეს იცოდა.

— როგორ დაუსვით წერტილი ამ ყველაფერს?

საუბრისას ხშირად ახსენებდა შვილს, თინეიჯერი ბიჭი ჰყავს, და, სიმართლე გითხრათ, ოდნავადაც არ გამკვირვებია, როცა თქვა, რომ სტანდარტული დედაშვილური ურთიერთობა არ გვაქვს, უფრო მეგობრები ვართო. თუკი ელისოს (ტასიკოს) ერთხელ მაინც შეხვდებით, მიხვდებით, რომ ის სტანდარტული ვერაფერში იქნება. თუმცა, მარტოხელა დედის სტატუსით ცხოვრება არც მისთვის იყო მარტივი. რამდენიმე სამსახურში სწორედ ამის გამო არ მიიღეს, შვილი რომ ავად გაგიხდეს, რა უნდა ქნაო. სახელმწიფოსგან მარტოხელა დედებს ისეთი მინიმალური დახმარება აქვთ, შვილს კი არა, მარტო დედასაც არ ეყოფა, მაგრამ საუბარში დაბრკოლებებზე მეტად შვილთან მის ემოციურ კავშირსა და მისი სწორად აღზრდის მნიშვნელობაზე ამახვილებდა ყურადღებას.

სოციალურ ქსელში ასეთ ფრაზას გადავაწყდი: თქვენი ქალიშვილების დაცვაზე კი არ იფიქროთ, თქვენი ვაჟები აღზარდეთ სწორად.  ჩემი რესპონდენტიც სწორედ ამას ცდილობს: ისე აღზარდოს თავისი შვილი, რომ  არავის ქალიშვილი არ გახდეს მისგან დასაცავი და ეს საუკეთესო რომ არის, რისი გაკეთებაც შეგვიძლია. ბიჭებს არ უნდა დავუშალოთ ტირილი, მათ უნდა მივცეთ შესაძლებლობა და უფლება, იყვნენ ემოციურები, სუსტები, ნაზები. ისევ ჩემი საყვარელი ნიგერიელი მწერლის ჩიმამანდა ადიჩის სიტყვებს მოვიშველიებ: „აღზრდის ჩვენეული მეთოდით ბიჭებსაც ცუდ სამსახურს ვუწევთ. მათში ადამიანობას ვკლავთ. ძალიან ვიწროდ განვმარტავთ მამაკაცურობას, თითქოს მამაკაცურობა პატარა, უხეში გალიაა, რომელშიც ჩვენს ბიჭებს ვატუსაღებთ“. არ არსებობს არანაირი ბიოლოგიური ახსნა და წინაპირობა იმისა, რომ კაცი უხეში, აგრესიული და ძალადობისკენ მიდრეკილია. გამოდის, რომ კაცის ამგვარი გაგება სხვების მიერ და ასევე მათი თვითაღქმაც არასწორი აღზრდის შედეგია. ზოგ შემთხვევაში კი, უბრალოდ, მათივე არჩევანია.

— დღევანდელი გადმოსახედიდან, როგორ ფიქრობთ, რა იყო ის მთავარი ფაქტორი, რომ დღეს იქ ხართ, სადაც ხართ?

თუ ხართ ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი, დარეკეთ ნომერზე 116 006. გააკეთეთ ყველაფერი იმისთვის, რომ ისე იყოთ, როგორც გინდათ. მოითხოვეთ მხარდაჭერა და დახმარება. მოსთხოვეთ სამართალდამცავებს ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა სახელმწიფო თავშესაფრებში გადაყვანა, რადგან ჩვენ გვაქვს ამის უფლება, ჩვენ გვაქვს წასასვლელი. სახელმწიფო ვალდებულია, დაგვიცვას.

თუ ხედავთ ან გესმით, რომ თქვენ გვერდით ქალზე ძალადობენ, დარეკეთ ნომერზე 112. და აუცილებლად გააკეთეთ ეს, იმიტომ, რომ მაგ დღეს ამაზე მნიშვნელოვანს და სწორს ვერაფერს იზამთ.