İCTİMAİ YAYIMÇINI XALQA QAYTARIN — BİRİNCİ KANALIN BİNASI QARŞISINDA DAVAMLI ETİRAZLAR

09 მარტი, 2025 | საკითხავი , სიახლეები

İctimai, Yayımçı, Birinci, Kanal, İnsanlar, Etiraz, Sazmau

1989-cu il aprelin 9-dan bir neçə gün keçir. Ölkədə komendant saatı var. “Milli Hərəkat” üzvlərinin yarıdan çoxu həbs edilib. Birinci Kanalın bütün qapılarının qarşısında rus qoşunları və tankları durur. Binada isə təhlükəsizliyin adamları var. Belə bir şəraitdə, hamı üçün gözlənilmədən Birinci Kanalda Gürcüstanın müstəqilliyindən, 9 aprelin Gürcüstana azadlıq gətirən gün kimi əhəmiyyətindən bəhs edən veriliş gedir. Xalqın televiziyası bu cür idi. Hətta o vaxt belə rəhbərlər sovet sistemində fiziki təhlükə altında olanda bu cür idi. Bu verlişin efirə getməsi üçün öz təhlükəsizliyini tərəziyə qoyan Birinci Kanalın jurnalistləri, redaktorları, operatorları və rejissorları bu cür idi. O zaman verlişin olmasına inana bilməyən Cansuğ Çarkviani belə deyibmiş: Bu yalnız mənim televiziyamda efirə gedir yoxsa başqalarında da? Televizorları açın!

“1986-cı ildən televiziyada çalışıram. Bu, “Gənclər redaksiyası” idi. Mən və dostum Mzia Zautaşvili rəhbərlərimizə təklif etdik ki, “Gənc alimlər klubunda görüşlər” adlı tok-şou hazırlayaq. Filarmoniyanın nəzdində əslində bu klub var idi və biz orada verilişlər yazırdıq. 1988-ci ildə biz artıq Birinci Kanalda Gürcüstanın iqtisadi müstəqilliyinin imkanlarından və digər çox vacib məsələlərdən danışırdıq. Bu arada 9 aprel faciəsi baş verdi. Saat onda komendant saatı elan edildi. Televiziyaya daxil olanların giriş kartını rus əsgərləri yoxlayırdılar. O zaman baş direktoruma dedim ki, bu mövzulardan başqa heç nə danışa bilmərik. Rəhbərliyə heç nə demədən xilas olan “Milli Hərəkat” üzvlərini kluba dəvət edib, hamısını lentə aldıq. Proqramı redaktə etdik və yalnız bundan sonra bu hadisəni baş redaktorumuz Nana Kakabadzeyə bildirdik. Ondan belə bir şey gizlətdiyim üçün qəzəblənərdi, amma yox. O, necə davranmalı idisə, elə də etdi. O, faktiki olaraq bu hadisəni öz üzərinə götürdü. Kassetimiz hazır halda sədr müavini İvlita Mesxişvilinin yanına getdik. Kaseti görəndə rəngi soldu. Prinsipcə, biz onu çox pis vəziyyətə salmışdıq. Hər yerdə rus qoşunları var idi və çəkdiyimiz insanlar bu proqramın mövcud olduğunu bilirdilər. Çox təcrübəli və peşəkar olmağına baxmayaraq, onun nə qərar verəcəyinə əmin deyildik. Yaşlı idi, başqa təcrübələri vardı. Əgər mənim bilavasitə rəhbərim Zaza Daraseli olsaydı, planımı əvvəldən ona deyərdim. O, gənc idi və o da o, günlərdə bir çox televiziya işçiləri kimi orada xalqın yanında dayanırdı. Bir sözlə, yadımda deyil, bir yoxsa iki gün sonra, amma bu veriliş yayımlandı. Bunu o vaxtkı rəhbərlik etdi. İnsanlar özləri şəxsən qərarlar verəndə belə olur." - uzun illərdən sonra hələ də xalqın ehtiyaclarının xalq televiziyasında səsləndirilməsi üçün mübarizə aparan İctimai Yayımçının “Real məkan” proqramının baş prodüseri Keti Kapanadze deyir.

2024-cü il noyabrın 28-də Gürcüstanda başlayan davamlı etiraz dalğası tezliklə İctimai Yayımçının bu prosesdə məsuliyyətli olması məsələsi ilə müşayiət olundu. Bir gün də olsa cəmiyyətin müəyyən hissəsi onlayn mediadan uzaqlaşaraq Birinci Kanala baxdıq. Məlum oldu ki, bizim maaşlarımızdan maliyyələşən, qanunla xalqa xidmət etmək öhdəliyi olan televiziyanın efirində əslində xalqın səsi eşidilmir. Rustavelidən Kostaviyə qədər xalqın səsi eşidilmədiyindən etiraz aksiyası iştirakçılarının böyük bir hissəsi ictimai efirin yaradılması tələbi ilə yayımçının binasına tərəf gəldilər, burada cəmiyyətin fəal üzvləri ümumi tələbləri səsləndirəcək, bu etirazın əhəmiyyətindən danışacaq və Avropa İttifaqında üzvlük məsələsinin zəruriyyətindən danışacaqdılar. İctimai Yayımçı əslində bunu bizim təzyiqimiz olmadan da etməli idi, ona görə ki, Gürcüstanın “Yayımçılar haqqında” qanununun 16-cı maddəsində “Mahiyyətli öhdəliklər”də belə yazılıb: “İctimai Yayımçı Gürcüstanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərinin, o cümlədən Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatına (bundan sonra NATO) və Avropa İttifaqına inteqrasiyanın populyarlaşdırılmasını təmin etməyə borcludur”.

“Heç bir siyasi qrup İctimai Yayımçının gündəmini müəyyən etməməlidir. Bunu xalq etməlidir. Bu, xalqın televiziyasıdır və biz onu maliyyələşdiririk ki, bizim ehtiyaclarımızı işıqlandıracaq müstəqil mətbuatımız olsun. İndi elə bir vəziyyətdəyik ki, siyasi partiyaların həm bir tərəfdə, həm də o biri tərəfdə həm “Gürcü arzusu”nun, həm də müxalifətin öz televiziyaları var, xalqın isə yoxdur. Xalqın səsi elə də heç bir yerdən eşidilmir. Qrup yaradıb “Tamaşaçı” platformasını yaratdıq, İctimai Yayımçının fəaliyyətini izləyirik və əsas tapıntıları ictimaiyyətə çatdırmağa, tendensiyaları sadə şəkildə göstərməyə çalışırıq. Onlar qərəzsiz və müstəqil olduqlarını deyirlər, ona görə də haradasa onların əslində necə işlədiyinə dair faktlar olmalıdır. Yaxud da hansı qərəzsizlikdən danışırıq ki, idarə heyətinin sədri “Gürcü arzusu” partiyasının keçmiş üzvü gətirilərək, sözün əsl mənasında bu vəzifəyə qoyulan Vasil Maqlaperidzedir. Bu adam siyasi təsirdən azad ola bilməz. Onun gətirdiyi jurnalistlər də azad olmayacaq. Həm də diqqətəlayiqdir ki, yayımçının prioritetlərindən biri sosial mövzuları işıqlandırmaq olmalıdır, halbuki bu mövzuları müzakirə edən yeganə proqram olan "Real Məkan" yaydan bəri efirə getmir", media araşdırmaçısı Maqda Ququlaşvili bizə deyir.

30 noyabr 2024-cü il tarixində İctimai Yayımçı rəhbərləri böyük təzyiq altında aksiya iştirakçılarına efir vaxtı ayırdılar. Bu gün doğrudan da Xalq Televiziyasının efirində xalqın səsi eşidildi. Bu səs eyni vaxtda bir çox ailələrdə eşidildi və bunu bu televiziyanın illərdir heç vaxt əldə etmədiyi bu verilişin yüksək reytinqi sübut edir. Bu səs hətta əvvəllər yalnız təbliğat xarakterli hökumət mediasından mesajlar eşidən ailələrdə də eşidilirdi. Xalq ictimai yayıma baxmağa başladı və bu o deməkdir ki, hər kəs, o cümlədən hakimiyyətə sadiq əhali belə siyasi elitadan azad, sadə vətəndaşların ehtiyac və maraqlarına yönəlmiş məkandan həzz almaq istəyir. Buna baxmayaraq, Birinci Kanalın rəhbərləri aldatma yolu ilə bu səsi növbəti dəfə cəmiyyətin əlindən aldılar. Onlar əvvəlcə Yeni il günlərində fasilə istəyiblər, sonra gözdən itiblər. Yanvarın 9-da İctimai Yayımçının rəsmi saytında belə bir bəyanat yerləşdirilib, bəyanatda deyilir: “İctimaiyyətin nəzərinə çatdırmaq istərdik ki, yanvarın 13-dən İctimai Yayımçı yenidən “Prime-Time yayımını davam etdirəcək və o, həmişə olduğu kimi, bütün tərəflərin, o cümlədən müxtəlif mövqedə olanların fikirlərinin ifadə edilməsinə və müzakirəsinə həsr olunacaq”. Vəd yerinə yetirilmədi. Səbəbinin nə olduğunu bilmək istədim, amma kanalın baş direktoru Tinatin Berdzenişvili nə mənim, nə də başqalarının zənginə cavab vermədi.

“Bu Xalq Efirləri kanalın reytinqini xeyli dərəcədə artırıb”. Lakin reytinqlərə baxmayaraq, bu verilişi yayımlamaqdan imtina edirlər ki, bu da suallar yaradır. Niyə? Əgər onlar həqiqəti deyirlərsə, obyektivdirlərsə, onda niyə mənalı məzmundan qorxurlar? Əgər hər hansı səbəblərdən onları həqiqət və obyektivlik maraqlandırmırsa, əksinə, biz onlara çox zəhmət çəkmədən onların kanalının reytinqini qaldırdığımıza görə minnətdar olmalıdırlar. Bizə yalvarmalıdılar ki, bu formatı davam etdirək. Təsəvvür edin, çox çalışmaq lazım deyil, sənin görəcəyin iş görülür, çox yüksək maaşınız var, reytinqiniz yüksəlir və bundan imtina edirsiniz? Deməli, bu məzmunda onlar üçün problemli bir şey var, elə deyilmi? Nədənsə ehtiyyat edirlər” - etiraz aksiyasının fəal iştirakçılarından biri Tatia Dvali deyir.

“Yayımçılar haqqında” qanunda həmçinin qeyd olunur ki, İctimai Yayımçı borcludur ki, “Gürcüstanda, onun regionlarında və dünyada baş verən mühüm hadisələr barədə tamaşaçıların vaxtında və hərtərəfli məlumatlandırılmasını təmin etsin”. Birinci Kanal qanunun qoyduğu bu öhdəlikləri də pozur. İctimai Yayımçının necə işlədiyini görmək üçün sadəcə “Tamaşaçı” platformasına daxil olmaq və orada paylaşımları iki dəqiqə yuxarı aşağı sürüşdürmək kifayətdir. Məsələn, yanvarın 13-də səhər saatlarında görüntüləri yayılan Əbu-Dabidə “Gürcü Arzusu” deputatlarının vətəndaşa hücumunu Birinci Kanal yalnız axşam saat 18:00-da “Moambe” proqramında işıqlandırıb, hətta o zaman da çox qısa və səthi şəkildə. Həmçinin, yanvarın 12-də insanlar hakimlərin korporativ ziyafəti ilə yanaşı, “Babilo” restoranının yaxınlığında etiraz aksiyası keçirərkən, insanların həbs edildiyi və su şırnaqlarının gətirildiyi bir vaxtda - Birinci Kanalda "İtaətsiz Anjelika" filmi yayımlanırdı. İctimai Yayımçının vətəndaşlara vaxtında və qərəzsiz məlumat vermədiyini nümayiş etdirən çoxsaylı belə nümunələr var.

Tatia Dvali: “İctimai Yayımçı qanunla məzmunlu, obyektiv məlumat hazırlamaq üçün cavabdehdir. Onun bu gün gördüyü iş cəmiyyətin parçalanmasına təşviq etmək və hökumətin narativini davam etdirməkdir. Qanuni yolla əldə etdiyimiz, sonra isə qeyri-qanuni yollarla əlimizdən aldıqları bu efir, əslində, iki tərəfin olmadığını və hamımızın eyni ruha malik olduğumuzu göstərmək imkanı verirdi. Sən də Gürcüstanı sevirsən? Mən də Gürcüstanı sevirəm. Sən də dinc yaşamaq istəyirsən? Mən də dinc yaşamaq istəyirəm. Sən də bu ölkədə yaşamaq istəyirsən? Mən də bu ölkədə yaşamaq istəyirəm. Biz xalqın haqqı var ki, İctimai Yayımçıdan qanunla nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri yerinə yetirməyi tələb etsin. Bu vaxt o nə edir? Televiziya binasının düz qarşısında etiraz aksiyası keçirilərkən, insanlar sizdən onlarla danışıb və işıqlandırmağınızı xahiş etdikdə, Birinci Kanalda Endryu Qarfildin torla binadan binaya tullandığını görürük. Ən azından bu hadisə özü komikdir. Onlar artıq bizə hər il “Hörümçək adam” filmini göstərirlər.

İctimai Yayımçının rəsmi strategiyalarında yüksək jurnalist standartlarını həyata keçirməyi qarşısına məqsəd qoyduğu bildirilir. Baxmayaraq ki, jurnalistika fakultəsində oxumamışam amma güman edirəm ki, ölkədə polis rejimi mövcud olduğu halda film nümayiş etdirmək və yemək şoularını efirə vermək heç bir fənndə yüksək standard nümunəsi kimi öyrədilmir; jurnalistlər və etirazçılar döyüləndə, haqsız yerə həbs olunanda; hakim partiya vətəndaşları mövcud olmayan reallıqda yaşatmaq üçün təbliğat mediasına və trol botlarına milyonlarla lari xərcləyir. İzləyiciləriniz öz binanızın önündə sizin yayımınızın keyfiyyətinə etiraz etdikdə, çətin ki, yüksək jurnalist standartlarının yaradılması prosesi baş vermişdi; sizin jurnalist propaqanda mediasının narativini bir-bir təkrar edəndə və bu həqiqətən də xalq etirazını “orkestrləşdirilmiş” və idarə edilmiş adlandırır.

Maqda Ququlaşvili: “Birinci kanal xəbərləri “Gürcü arzusu” prizmasından işıqlandırır və “İmedi” və “Postv”dən fərqli olaraq daha intizamlı və intellektual təbliğatla məşğul olur”. Bununla belə, bütün dövlət kanallarının narativi hələ də eynidir. Maka Tsintsadze əsasən respodentə deyir ki, sən mənim qonağımsan, mənim studiyamdasan və bu arqumentlə onu susdurur. Onun özəl televiziyalarda nəyi olduğunu bilmirəm, amma İctimai Yayımçıda öz studiyası ola bilməz. Onlar heç anlamırlar ki, biz onlara maaş veririk, biz önəmliyik, nəinki - “Gürcü arzusu”. Ümumiyyətlə, daima müdafiə mövqeyindədirlər. Tənqidə qarşı tamamilə qeyri-məqbulluqları var və onları tənqid etsəniz, bizə zorbalıq edilir, deyirlər. Bütün bunları yuxarıdan dəyişmək lazımdır. Rəhbərlər vəzifələrindən getməli, əlbəttə ki, ondan sonra da insanlar tənqidi yanaşmalıdırlar, biz diqqətimizi azaltmamalıyıq, çünki istənilən hakim qüvvə İctimai Yayımçı üzərində öz təsirini yaratmaq istəyinə düşəcək. Biz buna daha imkan verməməliyik”.

İctimai Yayımçının 2023-2026-cı illər üçün məqsədlərindən biri də əsas dəyər insan olmaqla “şəxsə yönəlmiş və cəmiyyət üçün dəyərli məhsul yaratmaq”dır. Onların cavabını, bir tərəfdən dəyər, digər tərəfdən insan dedikdə nəyi nəzərdə tutduqlarını eşitmək maraqlı olardı, ancaq sizə dediyim kimi Birinci Kanalın baş direktoru zənglərimə cavab vermir. Fakt belədir: Batumidə sırf plakat vurduqları üçün aksiyada polis on nəfəri həbs edəndə, insan hüquq və ləyaqətinin polis rejimi tərəfindən tapdalanması zamanı Birinci Kanalda “Son gün, ilk gün” bədii filmi nümayiş olunurdu. Qalanını özünüz mühakimə edin.

İctimai Yayımçı yox, yüksək jurnalistika standartlarının yaradılmasını o insanlar təbliğ edir ki, onlar hər gün fasiləsiz olaraq Birinci Kanalın binası önünə toplaşaraq, ümumi etiraz tələbləri ilə birlikdə rejim məhbuslarının azad edilməsini və yeni seçkilərin təyin olunmasını tələb edirlər, siyasi və sosial proseslərdə informasiyanın gücünü dərk etdikləri üçün obyektiv, qərəzsiz media tələb edirlər.

Tatia Dvali: “İctimai Yayımçı ilə bağlı tələblərimizin və tənqidlərimizin hətta hər gün gəlib bizi işıqlandıran müxalifət kanalları üçün də olduqca mənalı və diqqətə alınmalı ola biləcəyi potensialını görürəm. Ümid edirəm ki, bu etiraz və Birinci Kanalın binası yaxınlığında eşidilən səs bütün media orqanlarının əməl edəcəyi resept olacaq və hər kəs bu məsuliyyəti hiss edəcək. “Bəli, bu gün biz ictimai yayımçıdan bu məzmunu, bu məsuliyyəti istəyirik, amma əminəm ki, ölkədəki mövcud vəziyyəti qeyri-adekvat aydınlıqla və obyektivliklə işıqlandıran bütün televiziyalar üçün bu gün gələcək”.

Avropa İttifaqı demokratiyanın inkişafı prosesində ictimai yayımçının rolunu vurğulayaraq, Avropa demokratiyanı qorumaq istəyirsə azad medianı qorumalı olduğunu desə də, Gürcüstanda bu gün İctimai Yayımçı polis rejiminin qurulmasına öz töhfəsini verir.

Nə ilə başlamışdımsa, onunla da bitirəcəm. 9 aprel 1989-cu il faciəsindən sonra Birinci Kanalın binası rus əsgərləri tərəfindən mühasirəyə alındıqdan sonra Birinci Kanal xalqın xidmətində qalmağı bacardı, öz efirində sistem üçün ən təhlükəli mövzu olan müstəqillik haqqında danışmağa müvəffəq oldu. 1989-cu ildə Birinci Kanalın binasının yaxınlığında sistemin səsi, binanın içərisində isə xalqın səsi eşidilirdi. 2025-ci ildə Birinci Kanalın binası yaxınlığında xalqın səsi eşidilir, binada isə sistemin.

İstifadə olunan mənbələr: